Bu çalışma her nedenin nedenlisini zorunlu kıldığı nedensellik sisteminde insanın hür seçimlerde bulunabilme imkânını İbn Sīnā özelinde araştırmayı hedefler. İbn Sīnā’ya göre her nesne; maddî, sûrî, fâil ve gâye olmak üzere dört nedenden meydana gelir. İnsanın sûrî nedeni ve eylemlerinin hakîkî fâili olan nefsin etki ve edilgileri, insanın maddî nedeni olan beden aracılığıyla gerçekleştirir. Tüm eylemler nefsin kuvveleri tarafından gerçekleştirilen idrak, iştiyâk, kesin irade ve organların hareketi aşamalarıyla meydana gelir. İdrak ve iştiyâk süreçleri, kesin iradeyle nedensel sürece geçiş esnasında eylemin nedenlerinin hazırlandığı aşamalardır. Bu aşamalarda herhangi bir eyleme yönelik idrakin ve isteğin düzeyi, nefse ferdiyet kazandıran beden ve mizaç tarafından belirlenir. İnsan, mizacında meydana getirdiği değişiklerle karakterini ve eylemlerinin yönünü tayin edebilir. Bu da insanın, kendi mahiyetine yönelik öz-farkındalıkla hür seçimlerde bulunabileceği anlamına gelir. Bu çalışmada nedensel düzende insanın, eylemlerinin nedenleri üzerindeki belirleyici rolünün, hem eylemleri nedensiz durumlar olmaktan çıkardığı hem de insan hürriyetini nedensellik sistemi içerisinde mümkün kıldığı iddia edilir.
Anahtar Kavramlar: İslâm Felsefesi, İbn Sīnā, Nedensellik, İnsan Hürriyeti. Eylem Süreci.
İÇ SAYFALAR
