Varlığın ve gerçekliğin bilgisini ve illetini araştırma yönüyle felsefenin kendisinden bigâne kalamadığı temel meselelerden biri, ontoloji, teoloji, epistemoloji, mantık ve psikoloji bilimleri açısından nedenselliktir. Her zaman insan merakını canlı tutan bir arayış olarak nedenselliğe ilişkin tetkiklerin kıymeti harbiyesi, felsefî bilimlerin tamamını ilgilendirip hakikat arayışının kalkış noktasını oluşturmasından ileri gelir. Biz, bu çalışmada İslâm felsefesi tarihinde önemli bir filozof olan Necmûddîn Alî el-Kâtibî’nin (ö. 675/1277) Hikmetü’l-ʻayn adlı eseri ve şerhleri bağlamında metafiziksel açıdan nedensellik sorununu inceledik.
İllet ve maʻlûlün tanımı, illetin türleri ve ayrımı, maʻlûlün varlığı için yeterli olup olmamayı ifade eden tam ve eksik illetin mâhiyeti, ontolojinin temel kavramlar şeması içerisinde olması yönüyle illet ve maʻlûl, illete muhtaçlık açısından varlıkların taksimi, mümkün kategorisindeki her bir şeyin fiziksel veya metafiziksel illetlere bağımlı oluşu, mâhiyetin illete muhtaçlığı, mümkün mâhiyetin varlık kazanabilmesi için tam illete bağımlı olması, ontolojik ve zamansal öncelik açısından illet ve maʻlûl ilişkisi, maʻlûlün illete ihtiyacının ana gerekçesi, kısır döngü ve teselsülün imkânsızlığı ile Tanrı kanıtlaması arasındaki koşutluğun yanı sıra maʻlûlün varlığına etki etmesi cihetiyle Tanrısal niteliklerin Tanrı tasavvuruna etkisi bağlamında nedenselliğin metafiziksel boyutlarını çözümlemeye gayret ettik.
İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037) metafizik sisteminin köşe taşlarından biri olan nedensellik sorunu hakkında açıkladığı meselelerin Fahreddîn er-Râzî’nin (ö. 606/1210) eleştirileri ve katkıları sonucunda Kâtibî ve şârihler tarafından nasıl tevârüs edildiği ile Kâtibî ve şârihlerin benzerlik ve farklılık arz eden görüşlerinin tespit edilip analiz edilmesi, çalışmamızın ana amacını oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmanın temel hedefi, Kâtibî ve şârihlerin nedensellik sorununun metafiziksel boyutlarına ilişkin görüşlerinin ve farklılıklarının tespit edilmesiyle metafiziksel düşüncelerinin anlaşılmasına katkıda bulunmaktan ibârettir.
İÇ SAYFALAR
