Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’daki Mu‘tezile akılcılığını eleştirisinin kelamî, metafizik ve mantıkî temellerine dair birçok çalışma kaleme alınmıştır. Bu kitap ise Mâtürîdî’nin eleştirilerinin dilbilimsel temelleri üzerinedir. Bu çalışmada Mâtürîdî ve Mu‘tezile çerçevesinde kelâm-dilbilim ilişkisinin Kur’ân’ın tefsir ve te’viline yansımaları ele alınmıştır. Mâtürîdî ve Mu’tezile arasındaki tartışmalar, dilbilimin her türlü yorum için bir temellendirme aracı olarak kullanılmasının mümkün olabileceğini gös termektedir. Âyetlerin is tidlâlindeki dilbilimsel temellendirmeler bazen lugat, nahiv ve belâgat âlimlerinin çoğunluğu tarafından benimsenen dil kurallarına uygun olurken bazen de dilde çoğunluk tarafından şâz görülen kurallara dayandırılmaktadır.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ 

GİRİŞ 

BİRİNCİ BÖLÜM

SARF VE NAHİV

1. Sarf ve Nahiv İlmi Verileriyle Mu’tezile Eleştirisi 

1.1. Fiil

1.1.1. Hidâyet ve Dalâlete İlişkin Fiillerde Zaman 

1.1.2. Fiil-Harf-i Cer İlişkisi 

1.1.2.1. نَظَرَ Fiilinin إِلَى Harf-i Ceri İle Kullanımı: Rü’yetullah 

1.1.2.2. Fiilin “قُوَّة/Kuvvet” Kelimesine Harf-i Cerle Taalluku: İstitâat 

1.1.3. Fiilin Başka Bir Fiilin Anlamını İçermesi (Lugavî/Nahvî Tazmîn): Rü’yetullah 

1.1.4. Meçhul Fiilin Fâilinin Takdiri: Şerrin Allah’a Nispeti 

1.1.5. إِفْعَال Babının Hemzesinin Anlamları: Şerrin Allah’a Nispeti 

1.2. Mastar: Allah’a Nispet Edilen İlim Mastarının İsm-i Fâil İle Te’vilinin Tenkidi 

1.3. Edatlar 

1.3.1. مَا Edatının Nâfiye veya İsm-i Mevsûl Olması: Kulların Fiilleri   

1.3.2. مَا Edatının İsm-İ Mevsûl veya Mastar Harfi Olması: Kulların Fiilleri     

1.3.3. Taaccüb Harfi مَا’nın Kullanımı: İstitâat 

1.3.4. مَا-i Tevkîtiyye: İstitâat   

1.3.5. لَنْ Edatının Mutlak Gelecek İfade Etmesi: İstitâat        

1.4. Nekre İsim            

1.4.1. Nekre İsmin Tekrarı: Ecel          

1.4.2. Mûceb Kelâmda Nekre’nin Umum İfade Etmesi: Kulların Fiilleri         

1.5. Harf-i Cerler: Şerrin Allah’a Nispeti 

1.6. Müzekker-Müennes Uyumu: Aslah         

1.7. İ’râb Harekesi: Şerrin Allah’a Nispeti       

1.8. İstisnâ       

1.8.1. Allah’ın Mahlukat Türünden Tenzih Edilmesine Uygun İstisna 

1.8.2. Allah’ın Meşîetinin İstisnası      

1.9. Mâtürîdî’nin Hatalı Nahiv Uygulaması (İştigal): Kulların Fiilleri   66

İKİNCİ BÖLÜM

BELÂGAT

2. Belâgat İlmi Verileriyle Mu’tezile Eleştirisi

2.1. Beyân İlmi

2.1.1. Hakikat ve Mecaz          

2.1.1.1 Müfred İstiâre

2.1.1.1.1. İrade Lafzının İstiâre Yoluyla Emir Anlamında İcrâsının Tenkidi    

2.1.1.1.2. Kalbin Mühürlenmesinin İstiâre Olması 

2.1.1.2. Mürekkep İstiâre (İstiâre-i Temsiliyye) 

2.1.1.3. Mecâz-ı Mürsel          

2.1.1.3.1. Sebep-Sonuç Alakası: Hidâyet ve Dalâlet   

2.1.1.3.2. Lâzım-Melzûm Alakası: Şerrin Allah’a Nispeti        

2.1.1.3.3. Âlet Olma Alakası: Kulların Fiilleri ve Kelâm 

2.1.1.3.4. İ’tibâru Mâ Kâne (Geçmiş Durumun Dikkate Alınması): Kulların Fiilleri ve Mürtekib-i Kebîre      

2.1.1.3.5. Mazhariyyet Alakası: Kelâmullah 

2.1.1.3.6. Cüziyyet-Külliyyet Alakası: İman-Amel İlişkisi        

2.1.2. Mecâz-ı Aklî      

2.1.2.1. Hidâyet ve Dalâlet     

2.1.2.2. Kulların Fiilleri            

2.1.2.3. Şerrin Allah’a Nispeti

2.1.2.4. Aslah  

2.2. Meânî İlmi            

2.2.1. Muktezâ-i Hâl/Makâm/Sıyak: Mürtekib-i Kebîre ve Kulların Fiilleri     

2.2.2. Kelâmın Muhatabın İnancına Göre İletilmesi: Kulların Fiilleri  

2.2.3. Hazif: İstitâat     

2.2.4. Kasr       

2.2.4.1. Kasr-ı Hakiki ve İzâfî: Meşîet  

2.2.4.2. Fiil-Mef’ûlün Bih Yoluyla Kasr: Mürtekib-i Kebîre 

2.2.4.3. Mübteda-Haber Yoluyla Kasr: Mürtekib-i Kebîre      

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

LUGAT

3. Lugat İlmi Verileriyle Mu’Tezile Eleştirisi    

3.1. Vücûh ve Nezâir İlmi        

3.1.1. İrade      

3.1.2. Meşîet   

3.1.3. Hidâyet

3.1.4. Allah’ın İzni       

3.1.5. جَعَلَ Fiili

3.1.6. مُحْدَث/Muhdes Lafzı      

3.1.7. Şeytan Lafzı       

3.2. Âm Lafızların Umum İfade Etmesi           

3.2.1. كُلّ Lafzının Umum İfade Etmesi: Kulların Fiilleri           

3.2.2. مَنْ Lafzının Umum İfade Etmesi: Mürtekib-i Kebîre ve Hidâyet           

SONUÇ 155

KAYNAKÇA      

ÂYET İNDEKSİ  

ŞAHIS İNDEKSİ

KAVRAM İNDEKSİ