Kur’an, üzerinde dura dura okunup özümsenerek anlaşılsın ve yaşansın diye yaklaşık yirmi üç yılda pasajlar hâlinde, bölüm bölüm indirilmiştir. Amacı, eğitim ve öğretim yoluyla insanın değerini ve kalitesini yükseltip daha sonra “Âdil bir toplum” ve “İnsanlar için çıkartılmış en iyi/en medenî bir toplum” şeklinde nitelendirilip örnek gösterilecek olan yeryüzünün, gerçekten bağımsız ve en medenî toplumunu vücuda getirmektir. Abdullah İbn Mes’ud, Übey b. Ka’b ve Abdullah b. Ömer gibi birden fazla sahabe demiştir ki: “Biz Kur’an’ı on ayet on ayet okurduk; her on ayeti iyice okumadan ve özümseyip yaşamadan yeni bir on ayet almazdık.” Onların bu sözleri de Kur’an-ı Kerim’i, tilâvetin hakkını vererek, indiriliş amacına ve yöntemine uygun olarak okuduklarını ve özümseyerek yaşadıklarını ifade etmektedir. Biz de surelerin sıralanışında, sahabenin, -teşbihte hata olmasın- ilk mektepten, hatta anaokulundan başlayıp üniversiteden mezun oluncaya kadar kademe kademe devam eden eğitim ve öğretim sürecini göz önünde bulunduran ve onların mümin kişiliklerini ve adalet vasfıyla birlikte en medenî niteliklerini derece derece inşa edip insanlık kalitelerini yücelten indiriliş yöntemini esas aldık ve sureleri nüzul sırasına göre tefsir etmeye çalıştık.

1. CİLT MEKKÎ SURELER
2. CİLT MEKKÎ SURELER
3. CİLT MEDENÎ SURELER

KURAN’I ANLAMANIN EN KOLAY YOLU

• Herkesin kolayca anlayabileceği bir dil,
• Konu bütünlüğü sağlayan paragraf sistemi,
• Teferruata girmeyen özlü bir anlatım,
• Nüzul sırasına göre düzenlenmiş akıcı bir tefsir 
 

Tefsirin Özellikleri

1- Bu tefsirde, İmam Gazalî’nin, “Tefsirde iktisat mertebesi, Kur’an’ın üç misline baliğ olan tefsirdir; bundan daha fazlası hem ihtiyaç değildir hem de ömrü onunla geçirmeye değmez…” (Gazalî, İhya, I/40) görüşü ilke edinilmiş ve “Tefsir’de İktisat” yolu seçilmiştir.

2- Kur’an, üzerinde dura dura okunup özümsenerek anlaşılsın ve yaşansın diye yaklaşık yirmi üç yılda pasajlar hâlinde, bölüm bölüm indirilmiştir. Amacı, eğitim ve öğretim yoluyla insanın değerini ve kalitesini yükseltip daha sonra “Âdil bir toplum” ve “İnsanlar için çıkartılmış en iyi/en medenî bir toplum” şeklinde nitelendirilip örnek gösterilecek olan yeryüzünün, gerçekten bağımsız ve en medenî toplumunu vücuda getirmektir. Abdullah İbn Mes’ud, Übey b. Ka’b ve Abdullah b. Ömer gibi birden fazla sahabe demiştir ki: “Biz Kur’an’ı on ayet on ayet okurduk; her on ayeti iyice okumadan ve özümseyip yaşamadan yeni bir on ayet almazdık.” Onların bu sözleri de Kur’an-ı Kerim’i, tilâvetin hakkını vererek, indiriliş amacına ve yöntemine uygun olarak okuduklarını ve özümseyerek yaşadıklarını ifade etmektedir. Biz de surelerin sıralanışında, sahabenin, -teşbihte hata olmasın- ilk mektepten, hatta ana okulundan başlayıp üniversiteden mezun oluncaya kadar kademe kademe devam eden eğitim ve öğretim sürecini göz önünde bulunduran ve onların mümin kişiliklerini ve adalet vasfıyla birlikte en medenî niteliklerini derece derece inşa edip insanlık kalitelerini yücelten indiriliş yöntemini esas aldık ve sureleri nüzul sırasına göre tefsir etmeye çalıştık. Şunu da belirtmeliyiz ki surelerin sıralanışı, Hz. Osman’ın kendisine nispet edilen mushafa göredir. Fakat Hz. Osman’ın Mushaf’ındaki 114 surenin sıralanışında, hissedilen lüzum üzerine az da olsa değişiklik yapılmış ve bazı sureler öne ya da geriye alınmıştır. Meselâ; Fatiha suresi, beşinci sırada indirilmiş olmasına rağmen hem toptan indirilen ilk sure olması hem de adından dolayı başa alınmıştır. Önce Mekke’de indirilen 91 Mekkî Sure, sonra da Medine’de indirilen 23 Medenî Sure nüzul tarihi esasına göre dizilmiştir. Bu sıralama kesin olmayıp diğer nüshalar gibi, büyük oranda tahminîdir.

3- Her surenin meal ve tefsirinden önce, o sureyi okuyucuya tanıtmak ve dikkatlerini surenin tarihî bağlam ve anlamı üzerine teksif etmek maksadıyla surenin tarihî/kültürel arka plânını, varsa şayet, özel nüzul sebebini de kapsayacak şekilde muhtevasıyla ilgili -bir ya da iki; bir kaç surede ise üç dört sayfa hâlinde- özet bilgi verilmiştir.

4- Her ayet/pasaj indirildiği zaman, zemin, şart ve durumlar çerçevesinde anlaşılmaya çalışılmış; Mekke’de indirilen pasajlara Mekke’deki, Medine’de indirilenlere de Medine’deki tarihî kültürel bağlam göz önünde bulundurularak mana verilmiştir. Zira inzal edilen her ayet/pasaj, evrensel niteliğiyle birlikte indirildiği zaman, mekân ve şartların arz ettiği ihtiyaca verilmiş ilâhî bir cevaptır...

5- Tarihsel vasfına rağmen, Kur’an insana ve onun temel ihtiyaçlarına hitap eden, aklı kullanmayı ve tefekkürü teşvik eden, güzel ahlâkı ve gelişerek değişmeyi amaç edinen; “bilimsel,” evrensel, daima çağdaş ve güncel vasıfları ile birlikte, hep hitap eden ve edilen ilişkisi içerisinde okunmuş, imkân ölçüsünce Kelamullah’ın eleştirici, etkileyici, yönlendirici, geliştirici ve değiştirici öznelliği korunarak yansıtılmaya çalışılmıştır. Okuyucu ile “Kelamullah” arasında sürekli, bütüncül ve sağlıklı bir iletişimin korunmasına dikkat edilmiştir.

6- Kur’an, Arapça’dan başka bir dile nakledilirken mutlaka ayetlerinin tahlil ve tafsil edilip açıklanma durumu nedeniyle, tefsir ve tevile ihtiyaç duyulan yerlerde ayetin söylediği ya da söylemek istediği manaya uygun açıklamalar yapılmıştır. Fakat gereksiz uzatmalar, polemiklere sebep olacak lüzumsuz tartışmalar, mesnetsiz görüşler ve sıhhati belirsiz rivayetlerden büyük ölçüde sarf-ı nazar edilerek maksadı aşan uzun bir tefsir hatasına düşülmemeye gayret gösterilmiştir. Ayetlerin dil bilim ve metin yönünden tahlili/irabı mutlaka ve azamî ölçüde kusursuz ve tam olarak yapılmaya çalışılmış; fakat bu kısım, tefsire sadece mana olarak aksettirilmiştir.

7- Her ayete, numaralarına göre müstakil birer ayet olarak değil, belli bir manayı, belli bir maksadı ya da hükmü ifade eden ayetten/ayetlerden oluşturulmuş tematik paragraflar hâlinde ve Resûlullah’a (s.a.v.) bir vahiy hâlinde/celsede indirilen pasaj bütünlüğü göz önünde bulundurularak mana verilmiştir. Özellikle bu iki yöntem sebebiyle pek çok müfessirin düştüğü anlama hatasına düşmekten korunulmuş ve birçok meal ve tefsirdeki hatalar da düzeltilmiştir.

8- Her kelimenin, ancak bağlamında anlam kazandığı; ayetlerinse ya kendi bütünlükleri ya siyak ve sibak bütünlükleri ya pasaj bütünlükleri ya da tarihî arka plân ve Sünnet de dahil, Kur’an bütünlüğü içerisinde murat edilen manayı ifade ettikleri bilinmektedir. O nedenle ayetler, -tarihî bağlamları da dahil zarf mazruf ilişkisi içerisinde- önce ayet bütünlüğü, değilse siyak sibak bütünlüğü, değilse pasaj bütünlüğü, bu da olmazsa Kur’an bütünlüğü ve dinî telâkki/sünnet de göz önünde bulundurularak anlaşılmaya çalışılmıştır. Zira pek çok ayetin, siyak ve sibakıyla birlikte tamamı görülmeden; hatta pasaj bütünlüğü, gerekirse tarihî arka plânı ve sünnet de dahil Kur’an bütünlüğü göz önüne alınmadan maksadına uygun olarak anlaşıldığı söylenemez. Yani bir ayetin, müstakil olarak veya bölünerek yahut da içinden bir kısmı göz ardı edilerek ya da metin dışı bağlamı dikkate alınmaksızın parçacı/atomize bir yaklaşımla okunması hâlinde, maksadı aşan, hatta İslâm’ın ilkelerine aykırı manaların ortaya çıkma olasılığı büyüktür! Maksut mananın anlaşılmasını kolaylaştırıcı bu okuyuş yöntemimiz (tematik paragraflar ve pasaj bütünlüğü) ile her kelime kendi bağlamında, her ayet siyak sibak bütünlüğü içerisinde oluşturduğu metin ve mana bağlamında değerlendirilmiş; ayet ya da ayetlerdeki mana bilgiye; özellikle uygulanabilir bir bilgiye dönüştürülmüştür. Böylece ayetin lafzındaki kelime ya da cümleciklere, -daha önceki meal ve tefsirlerde sıkça rastlanan- metin içi ve metin dışı bağlamlarından kopuk ve maksadını aşan mana verme hatasından büyük ölçüde sakınıldığı gibi ayette söylenen ya da söylenmek istenen anlam/bilgi apaçık ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca yapılan parantez arası ya da eğik çizgi (/) ilaveleriyle kast edilen mana daha net anlaşılır hâle getirilmeye çalışılmıştır.

9- Ayetin literal anlamından ziyade, büyük ölçüde lafzındaki manasının, ifade tarzıyla, vurgusuyla, ses ve söz uyumuyla birlikte tam ve isabetli bir biçimde Türkçeye yansıtılmasına ve açık seçikliğine özen gösterilmiştir. Ayetlerden çıkarımlar yapmak ya da ikincil, üçüncül ve daha ziyade manalar ve hükümler tespit etme işi, genelde okuyucuya bırakılmıştır.

10- Kur’an’ın tematik paragraflar ve pasaj bütünlüğü yöntemiyle okunması, Mekkî surelerde “Medenî,” Medenî surelerde “Mekkî” ayetlerin yer aldığı görüşünün isabetli olmadığı; harf ve kıraat farklılıklarının manayı etkilemediği, “Nesh”e delil gösterilen ayetlerdeki ayet ve nesh, insa, imha, tebdil gibi kavramların Kur’an’daki ahkâm ayetlerini kapsamadığı, dolayısıyla Kelâmullah’ta metni veya hükmü mensuh/kaldırılmış ayetin yer almadığı; özellikle de Bakara suresinin 238., Âl-i İmran suresinin 130., Kıyame suresinin 16-19. ayetleri gibi, bulundukları yerlerde anlamsız(!) olduğu iddia edilen ayetlerin yerlerinde ne kadar anlamlı oldukları ve bir kısım ayetlerde geçen müteşâbihlerin ayette kast edilen manaların anlaşılmalarına mani değil, aksine daha açık ve net olarak kavranmalarına sebep olduğu gibi pek çok gerçeğe de ışık tutulmuştur. Bu gerçekler yeri geldikçe delilleriyle birlikte açıklanmıştır.

11- İzaha ihtiyaç duyulan ayetler ve kavramlar hakkında, Kur’an’daki konu bütünlükleri de göz önünde bulundurularak gerekli ve metne uygun açıklamalar, “Tefsir” başlığı altında, izahı gereken kelime ve kavramın sonunda daire içinde verilen numaralarla mealden hemen sonra izah edilmiştir. Bazen de açıklamalar “Bkz.” şeklindeki atıflar ile dipnota havale edilmiştir. İlmî, dinî, hukukî, siyasî, sosyal, ahlakî konulara dil, Kur’an, Hadis, Sahabe ve tahkik ehli müfessirler ve ilim adamlarının görüşleriyle açıklamalar getirilmiştir. Açıklamalar, çoğunlukla konunun ilk geçtiği veya ağırlıklı olarak anlatıldığı surede yapılmıştır. Böylece hem itikat, ibadet ahlâk, hukuk ve sosyal ilişkileri kapsayan konularıyla “İlmihâl” bilgileri hem “usul” ile birlikte “Kur’an İlimleri” bilgisi hem de “Kavram” bilgileri verilmiştir.

12- Ayetler, tekrar tekrar okunarak, dil imkânları ölçüsünce, metne en uygun Türkçe karşılık bulunup verilmeye çalışılmıştır. Ayetlerdeki edebî ve mecazî/sanatsal ifadeler; cümle ve cümlecikler arası teknik ilişkiler tespit edilerek gözlemlenebilen incelikler ve vurgular meal kısmında yansıtılmaya çalışılmıştır. Arapların söyleyiş biçimi/mentalite ile Türklerin söyleyişindeki farklılıklar da göz önünde bulundurularak cümledeki vurgunun yerinde gösterilmesi gayretiyle ögelerin dizilişlerinde zorunlu değişikliklere gidildiği olmuştur.

13- Ayetin lafzındaki mananın, tarihî bağlamı da dahil zarf mazruf ilişkisi içerisinde ve ayet bütünlükleri de göz önünde bulundurularak anlaşılmaya çalışılması gerektiğini yukarıda zikretmiştik. Ayetlerin ancak bu yöntemle anlaşılabilecek manaları, bazı tefsir ve meallerde görüldüğü üzere, isnat zincirleri tahkik edilerek sıhhatleri tespit edilmemiş, mana ve maksatları Kur’an’a arz edilip tenkide tabi tutulmamış olan “Esbab-ı Nüzul”lere ya da rivayetlere feda edilmemiştir. Metin içi bağlam ve/veya tarihî/kültürel bağlam göz önünde bulundurulduğu takdirde o lafızdan elde edilemeyecek, diğer bir ifade ile o zarftan çıkmayacak ya da o zarfa konulamayacak bir mana verilmemeye azamî derecede özen gösterilmiştir. Bu hususta çok önemli örnekler/hatalar olmaları bakımından Bakara, 2/284., Nisa, 4/15, 16., Maide, 5/93 ve Nur, 24/3. ayetleri hakkında nakledilen rivayetler ile Şûrâ suresinin 23. ve Zilzal suresinin 7,8. ayetlerine verilen manalar diğer meal ve tefsirlerle kıyaslanarak gözden geçirilebilir.

14- Bir kısım ayetler Esbab-ı Nüzul; Resûlullah’ın kavlî, fiilî ve takrirî sünnetleri; sahabe, tabiûn, tahkik ehli müfessirler ve ilim adamlarının görüşleriyle açıklanmıştır. Ancak daha ziyade Kur’an’ın Kur’an’la ve tespit edilebildiği ölçüde Hadis ile açıklanmasına gayret gösterilmiştir. Bir ayetin ya da pasajın söylediği ya da söylemek istediği mana başka ayet ya da ayetlerle açıklığa kavuşturulabilmişse, artık bu mana, Resûlullah’ın fem-i muhsinlerinden/ağızlarından çıkıp çıkmadığı kesin olarak bilinmeyen, aslının olup olmadığı araştırılmamış olan bir sahabe sözü ya da kişisel görüş sebebiyle terk edilmemiştir.

15- Allah kelâmı olan Kur’an’ın tamamı hikmettir. Resûlullah’ın, Kur’an’a ittibaen hayata geçirdiği itikadî, ahlâkî, hukukî, ferdî, sosyal, siyasî ve edebî uygulamalarının hepsi Kur’an’ın te’vilidir. Hz. Peygamber’in kavlî, fiilî ve takrirî sünnetleri ise, vahyin kontrolü altında gerçekleşmiş, “Abe­se ve tevellâ…” ve “Afâ Allahu anke lime ezinte lehüm?” gibi, hikmete uygun düşmediği için vahiy yoluyla uyarılmış olan yaklaşık beş on davranış hariç tamamı vahyin takrirî onayından geçmiş salt hikmettir. O nedenle “sünnet,” lafız, mana ve beyan olarak inzal edilen Kur’an’ın, diğer bir ifade ile İslâm’ın -insana bakan yönüyle- hayata intikal ettirilmiş pratiğinden başka bir şey değildir. Dolayısıyla sünneti Kur’an’dan ayrı düşünmek, diğer bir deyişle, sünneti dışlamak, en iyimser ifadesiyle, Kur’an’ı ve Allah’ın elçisini yeterince tanımamak demek olur. Zira Cenab-ı Allah buyurmuştur ki: “Allah’ın elçisine itaat eden, kesinlikle Allah’a itaat etmiş olur!” “De ki: Eğer siz Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sev­sin, günahlarınızı bağışlasın.” ayetlerinin mefhum-u muhalifince, “Sün­net”i dışlayan kimse, Kur’an’ı da dışlamış sayılır. Fakat dindeki bu gerçeğe ve Buharî, Müslim, Ebu Davud, İbn Mace, Tirmizî, Neseî… gibi hadis­leri derleyip hadis mecmualarını vücuda getiren alimlerin sahihini sakiminden, sahih olmayanından ayırma hususunda gösterdikleri azamî titizliğin bilinmesine rağmen, “hadis” diye nakledilen rivayetlerin bir kısmında, herhangi bir biçimde sıhhat sorununun olduğu da ehlince bilinmektedir! Bu durum, elbette hadislere şüpheyle bakmayı ve reddetmeyi gerektirmez; ancak tefsirimizde, Nisa suresinin on beş ve on altıncı, Nur suresinin de ikinci ve üçüncü ayetlerinde olduğu gibi, ayetin lafzına, metin içi ve metin dışı bağlamlarına ve Kur’an bütünlüğüne ters düşen rivayetler ayetin lafzındaki manaya tercih edilmemiştir, edilemez de... Çünkü Yahya b. Ebî Kesir’in: “Sünnet Kur’an’a kadîdir; Kitap ise, sünnete kâdî değildir.” sözü, ancak Resûlullah hayatta iken ve “Büyük fitne” adı verilen Hz. Osman’ın şahâdetinden sonra ortaya çıkan olaylardan/savaşlar­dan önce anlamlıdır; fakat hatasını savunma, taassupla mezhebinin görüşünü destekleme ya da terğib ve terhib gibi iyi niyetli amaçlarla da olsa hadis uydurma geleneği başladıktan sonra, artık bu söze ayetleri tefsir bağlamında oldukça temkinli yaklaşılmalıdır. İşte bu düşünce ile bir kısım ayetlerin tefsirinde “Hadis” ya da “Sahabe Sözü” olarak gelen rivayet ve görüşlere son derece dikkat edilmiştir ve edilmesi gerektiğine inanmaktayız.

16- Sahabe devrinden itibaren Kur’an ve sünnete dayalı olarak yapılan tefsirler ise, Kelâmullah ve Sünnet-i Resûlullah şeklinde Kur’an ve sahih sünneti, bir merdivenin değişmeyen iki ayağı gibi esas alıp ikisine de dayanarak onların arasında üst üste yükselen basamaklara benzetilebilirler. Her alttaki basamak bir üstteki için, “Arabiyyün mübîn” olan Kur’an’ın aslî dilini ve özgün manasını koruyan sağlam bir zemin oluştururken aynı zamanda çağının ilim, kültür ve anlayış düzeyini de bize yansıtmaktadırlar. İçinde yaşadığımız şu çağda yapılan tefsirlerin müfessirleri bu merdivenin on dördüncü basamağına ayaklarını koymuş ve kendi çağdaş ilmî, kültürel gelişim ve anlayış düzeyleriyle Kur’an’ı okuma ve asrın idrakine yansıtılan on beşinci basamağı inşa çabası içerisindedirler. Hiçbir müfessir, tefsir geleneğinden ve asrının ilim, kültür ve anlayışından bağımsız olarak tefsirde bir üst basamağa bir bilgi koyamaz. “İbnüzzeman” Türkçe ifadesiyle “Asrının çocuğu” olan hiçbir tahkik ehli müfessir, yaşadığı çağdan soyutlanmış, boş bir zihin ile Kur’an’a yaklaşamaz. Her müfessir, mutlaka bir eli Kelâmullah’ta, öbürü Sünnet-i Resûlillah’ta, ayakları öncekilerin yükselttiği en üst basamakta bulunup gözleri de ileriye bakarak yaşadığı çağı temsil edecek olan gelecek basamağı inşa ederek tefsire katkıda bulunmaktadır. Doğal olarak hiçbir tefsir ve hiçbir asrın tefsir birikimi, asla Kur’an’ın en son söylenmiş sözü olamaz. Her çağın idraki, ancak çağının ilim ve kültür düzeyiyle bağlantılıdır; çağı aşan parlak görüşler olacaktır, ancak her çağın isabetli anlayış ve görüşlerinden bir kısmı, gelişmekte olan ilmî düzeye paralel olarak gelecek çağlarda gelişen daha isabetli görüşleri yanında sönük kalabileceği ihtimali de göz ardı edilemez. Kaldı ki Kur’an’dan elde edilecek manalar tefsirlerle tüketilemez. Zira: “Yeryüzündeki tüm ağaçlar kalem, denizler de mürekkep olsa ve bunlara yedi deniz daha eklense, yine de Allah’ın sözleri yazılmakla tüketilemez.” (Lokman, 31/27) Bu tefsirde de Allah’ın kelâmı olan Kur’an, işte bu anlayışla ve Allah’ın inayeti ile tefsir edilmeye çalışılmıştır.

17- Modernitenin getirdiği esintilerle Kur’an’da bazı ayetlerin/konuların sorgulanarak tartışıldığı ve tefsir bilincine/nosyonuna sahip ya da değil, ilgili veya ilgisiz bir kısım insanlar tarafından modernizmin etkisi ile bu ayetlere maksadını aşacak tarzda yorumlar getirildiği bilinmektedir. Bu tefsirde de bu ayetlere/konulara yer verilmiş; hâlen tartışılmakta olduğu için diğer ayetlere nazaran belki daha fazla üzerinde durulmuştur; ancak hiçbir ayete, batı uygarlığının üretmiş olduğu anlayışa ve ülkemizdeki savunucularının görüşlerine uygun düşsün veya Kur’an’dan ona bir meşruiyet zemini kazandırılsın ya da Kur’an -hâşâ- yüceltilsin diye maksadı aşan bir mana verme çabası içerisine girilmemiştir.

18- Daha önceki meşhur/yaygın meâl ve tefsirlerde tespit edilen bir kısım bariz yaklaşım ve metod hataları, metne aykırı ya da maksadını aşan anlayışlar ve uygulamaya yönelik açıklamalar vs. polemiğe imkân verebilir endişesiyle örnek gösterilerek eleştiri konusu yapılmamıştır. Ancak ayetin lafzına en uygun mana verilmiş, verilen mana aklî ya da naklî sağlam delillerle temellendirilmiştir. Sözgelimi; son devir âlimlerindeki nesh ve muhkem müteşabih anlayışı, kurbanın vücubiyeti, seferilik ve seferde namaz, zina suçunun cezası, zerre ağırlığınca hayır işleyenin de şer işleyenin de (ahirette karşılığını) göreceği ile ilgili ayetler bu açıdan incelenebilir.

19- Arapça bilen okuyucuların, ayetlere verilen manaları tekrar düşünmelerini kolaylaştırmak amacıyla orijinal metinden hemen sonra anahtar kelimelerin sözlük anlamları, Arapça yazılış ve Türkçe okunuşları ile birlikte verilmiştir. Aynı kelimeler, farklı bağlamlarda farklı anlamlarda kullanıldıkları gerçeğinden hareketle tekrarlar lüzumsuz addedilmemelidir.

20- İmkân ölçüsünce sade ve akıcı bir dil, her düzeyden insanın anlayacağı ifade biçimi ve anlamayı kolaylaştırıcı bir üslup ile Kur’an Türk okuyucusunun özellikle genç neslin anlayışına yaklaştırılmaya çalışılmıştır. O nedenle yazımda “Türk Dil Kurumu Sözlüğü” ve “İmla Kılavuzu”nun en son baskıları esas alınmıştır. Dilimizde kullanıla kullanıla lisanımızın öz malı olmuş kalem, kitap, namaz, ezan, ibadet, iman, küfür gibi pek çok Arapça ve Farsça kökenli kelimeler dışında azamî derecede Türkçe kelimeler kullanılmaya çalışılmıştır. Bazen gök, bazen sema; bazen yerküre, bazen arz gibi kelimeler kullanılmışsa, her ikisinin de dilimizde yaygın olarak kullanılmasından ve bu eserin gelecek nesillere dil bakımından bir köprü oluşturması arzusundandır. Hamd, Rab, âlem, iman, küfür, cennet, cehennem gibi Türkçemizde karşılığı bir kelimeyle değil, ancak birden fazla cümle ve cümleciklerle tarif edilebilecek kav­ram­lar olduğu gibi kullanılmış, ama genelde ilk geçtiği yerde gerektiği ölçüde açıklamaları yapılmıştır. Yerine göre “Sırat-ı Müstakim,” yerine göre de “Doğru yol” tabirlerinin kullanmasından da çekinilmemiştir. Maksat, hem dilimizin geçmişten gelen zenginliğini korumak hem de -tam olarak karşılamasa bile- yaygın Türkçe kelimeleri ihmal etmemektir. Bu arada Türkçede kelime üretme kurallarına uygun olarak -Türk Dil Kurumu Sözlüğünde bulunmayan- üç kelime üretilip lisanımıza kazandı­rıl­mıştır. Bunlar; yerimsemek, cennetliler ve cehennemliler tabirleridir.

21- Cümle kuruluşlarında, metnin anlaşılmasında Arapçasına; dilimize aktarılmasında ise Türkçe ifade biçimine önem verilmiştir. Özellikle cümlede söylenmek istenen mana ve vurgu esas alınmış ve çeviri asıl metindeki nahiv kuralına göre değil kendi lisanımızdaki söz dizimi ve söyleyiş biçimine göre yapılmıştır. Noktalama işaretlerine azamî derecede dikkat edilmiştir. Ünlem ve üç nokta işaretlerinin çok sık kullanılmış olmaları, Kur’an’ın yazılı bir kitap değil sözlü bir hitap şeklinde indirilmesinden ve farklı durumlara göre oldukça canlı hitap tarzlarını içermesinden kaynaklanmaktadır.

22- Allah Teala Kur’an’da, “Ve nusarrif’ul-âyât” tabiriyle muhataplarının anlamalarını kolaylaştırmak için Arap dilinin özel ve evrensel tüm imkânlarını kullanmış ve çeşitli bakış açılarına göre ayetlerini farklı perspektiflerden açıklamış ve anlaşılır kılmıştır. Kelimeleri, yerine göre lafzî hakikî manada, icap ettiği yerde mecazî manalarda kullanmıştır. Sözgelimi; bir manayı bazen teşbihler, temsiller, darb-ı meseller, telmihler, kinayeler, istiareler ve kıssalarla canlı ve etkili bir biçimde anlatırken, bazen de sembolik bir dil kullanarak, hatta tahyilî/varsayıma dayalı ifadelere yer vererek soyut manayı somut ve tecrübe edilebilir bir yolla idraklere arz etmiştir. Bu tefsirde de dilimizin özel ve evrensel imkânlarından azamî derecede yararlanılarak ayetlerdeki mana ve maksat, idraklere arz edilen perspektiflere ve ifade biçimlerine göre açıklanmaya çalışılmıştır. Eğer bir ayetin anlaşılmasında katkısı olacaksa, zaman zaman kendi deyimlerimizi, özdeyişlerimizi, atasözlerimizi, darb-ı mesellerimizi, şiirlerimizi kullanmaktan çekinilmemiştir. Sözgelimi, yeri gelmiş “Kılıçtan keskin dillerini kınlarından çekerler!” yeri de gelmiş savaşa gitmeyip oturanlar için “kadınlar gibi evlerinde otursunlar!” özdeyişlerimizi kullanmışızdır. Hatta Kur’an’ın kullandığı deyim ya da özdeyiş, eğer bizim lisanımızda farklı bir ifade ile söylenmişse, aslına işaret etmek şartıyla, kendi deyimimiz ya da özdeyişimiz tercih edilmiştir. Mesela yapılan uyarılara aldırış etmeyenler hakkında ayette: “Allah’ın Kitabını sırtlarının ötesine/gerisine attılar.” deyimi Türkçemizdeki “Allah’ın ayetlerine kulak asmadılar” veya “Allah’ın ayetlerini kulak ardına attılar.” şeklinde karşılanmıştır. Müslümanların Uhud savaşında mağlubiyetlerinin tahlili yapılırken Allah Teala şöyle diyordu: “O vakit siz, Peygamber de öbürleri arasında sizi çağırdığı hâlde hiç kimseye dönüp bakmadan dağa yukarı kaçıyordunuz! Ne kaybettiklerinize acıyasınız ne de başınıza gelenlere üzülesiniz diye Allah size keder üstüne keder vermişti. Allah tüm yaptıklarınızdan haberdardır.” Bu ayetteki “Keder üstüne keder”in verilmesi, lisanımızdaki “Acı acıyı, su da sancıyı keser.” deyimi ve “Allah beterinden sakınsın” özdeyişi ile açıklanmaya çalışılmıştır.

23- Başlangıçtan bugüne dek yazılmış birçok tefsirden ve sayılı birkaç mealden yararlanılmıştır. (Allah, yararlandığım tüm ilim adamlarından razı olsun!) Fakat, onlardaki bilgiler, asla olduğu gibi nakledilmemiştir. Ayete verilen mana mutlaka, siyak ve sibak bütünlüğü, ihtiyaç duyulduğunda Kur’an bütünlüğü ve tarihî arka plân da göz önünde bulundurularak yeniden gözden geçirilmiş, sistematik tenkide tabi tutulmuş ve bir kısmı çağdaş bilim perspektifinden değerlendirilmiştir. Kelimenin lügat anlamına ve çağdaş bilimin ispat edilmiş ve realiteye uygun verilerine ters düşen bilgilere yer vermemeye özen gösterilmiştir. Sözgelimi; “Alâk” kelimesi, önceki tefsirlerde olduğu gibi “Kan pıhtısı” olarak değil dipnotta kavramın içeriği/mahiyeti açıklanmak şartıyla, “Rahme tutunan” olarak tefsir edilmiştir. Aynı konuda “Nutfe” karşılığında sperm; “Nutfetün emşac” karşılığında zigot gibi kavramlar dil ve bilimsel realite yönünden bilinerek ve temellendirilerek kullanılmışlardır.

Denilir ki: “Kur’an yorumcusunun, objektifliği sağlayan metodolojik hassasiyeti zaman zaman bir tarafa bıraktığı ve toplumsal kişiliği ile bağlantılı olarak sübjektif değer ve yargılarını ön plâna çıkardığı müşahede edilmektedir.” Bu tespit doğrudur. Ama ben, ne geleneğe körü körüne saygı taassubuyla ne de çağdaş fikrî akım ve söylemlerin etkisiyle “Metodolojik hassasiyetten” ve kendime özgü sorgulayıcı ve eleştirel yaklaşımımla Kur’an’ın metninden anlayabildiğim hakikati yansıtma prensibimden asla sapmadım. İlim adamlarına saygı ile ilme saygıyı da bir tutmadım. Çalışmam boyunca korumaya çalıştığım kendi kimliğimle, mümin kişiliğimle, Allah’tan başkasına kul olmama bilincimle, -asla yeterli görmediğim- ilmî kapasitemle, yükümlülük ve sorumluluk şuurumla, Hak’tan ve hakikatten uzak düşmeme arzu ve gayretimle Allah’ın Kelâmı’ndan anladıklarımı ve sağlam delillerle temellendirebildiklerimi yazmaya çalıştım. Lafızdan muhtemel olsa ve gönlümce güzel görülse bile, metinsel ve tarihsel bağlamları da göz önünde bulundurulduğu zaman kesin olarak ayetten çıkarılamayacak bir manayı tefsire almadım; böylesi durumlarda günlerce araştırdım, ehil bildiğim meslektaşlarıma gidip sordum, çevremdeki ilim adamları arasında müzakere konusu yaptım ve en isabetli olan manayı bulunca, hiç tereddüt göstermeden onu yazdım. Kendimi, duygularımı, sevgilerimi, nefsî kinimi, kişisel çıkarlarımı, sosyal ya da siyasî korkularımı hiçbir zaman ayetin lafzında tespit ettiğim hakikatin önüne geçirmedim. Kendi tefsir yöntemim ve bilgimle ayetin lafzından -isabetli görülür ya da görülmez- neyi anladımsa, onu anlatmaya çalıştım. Hiçbir şahsı, hiçbir toplumu, hiçbir devleti, hiçbir dini ya da mezhebi hedef alıp da Allah’ın kelâmını o yolda kullanma cahilliğine bilerek düşmedim. Hanefî mezhebinden olmama ve görüşlerine içtenlikle saygı duymama rağmen, mezhebimin hiçbir görüşünü ayete meal olarak yazmadım. Kur’an’ı, tüm mezheplerin üzerinde görmeye gayret ettim. Bilgisayarın başına her oturduğumda şeytandan ve nefsimin dürtülerinden Allah’a sığınarak oturmuş, O’ndan gönlümü, göğsümü ve zihnimi açıp işimi kolaylaştırmasını ve yüce zatını zikretmem, ihsanına şükretmem ve kendisine güzel güzel ibadet etmem için hep yardım dilemişim ve gereken yardımı da görmüşümdür. Elhamdülillah… O nedenle dedim ki bu çalışmam bana Allah’ın lütfudur, ihsanıdır ve hidayetidir. Bilerek hata etmedim, fakat hatalarımın olabileceği endişesinin de yersiz olmadığı kanaatindeyim. Mevlâm’dan en büyük dileğim, bir insanı doğru yoldan saptıracak; hem onu hem de beni ateşe atacak bir yanlışı yapmamış olmamdır! Kendisine son derece muhtaç ve fakir olmama rağmen, bu çalışmamdan ötürü Allah’tan sevap ya da mükâfat değil, sadece bağışlanmamı diliyorum. Allah’tan tüm umudum ve güvencem, tefsire başladığım günden, nihayete erdirdiğim şu güne kadar korumaya çalıştığım samimiyetimdir. Hiç şüphe yok ki gayret bizden, hidayet, inayet ve tevfik yalnız Yüce Allah’tandır.